Bieszczady – najdalej na południowy wschód wysunięte góry Polski, słynące z surowej natury, rozległych połonin i niemal całkowitego braku przemysłowej cywilizacji. To tu można odnaleźć ciszę, przestrzeń i niezwykłe dziedzictwo przyrodnicze, które od 1992 r. wchodzi w skład transgranicznego Rezerwatu Biosfery „Wschodnie Karpaty” objętego patronatem UNESCO.
Położenie i geneza krajobrazu
Bieszczady leżą na pograniczu Polski, Słowacji i Ukrainy, w ramach Karpat Wschodnich. Powstały w wyniku ruchów tektonicznych i erozji, a następnie zostały ukształtowane przez lodowiec plejstoceński, który pozostawił po sobie łagodne wzniesienia, kotliny i wododziałowe grzbiety. Najwyższy szczyt polskiej części, Tarnica, osiąga 1346 m n.p.m. i stanowi popularny cel wędrówek.
Połoniny – bezkresne hale pod niebem
Charakterystyczny dla Bieszczadów jest układ połonin – odkrytych, trawiastych grzbietów górskich bez zalesienia. Najsłynniejsze z nich to:
-
Połonina Caryńska: oferuje panoramy licznych pasm i stoków, dostępna z przełęczy Wyżniańskiej oraz Bacówki PTTK „Jaworzec”.
-
Połonina Wetlińska: rozciąga się od Brzegów Górnych po przełęcz Orłowicza, z Bacówką PTTK „Chatka Puchatka” w sercu hali.
Połoniny, dzięki otwartemu charakterowi, zachęcają do obserwacji natury i fotografii krajobrazowej.
Flora i fauna – dzikie ostępy z unikatowymi gatunkami
Około 80 % powierzchni Bieszczadzkiego Parku Narodowego porastają naturalne lasy, w większości bukowe i jaworowo-bukowe, wpisane w 2021 r. na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako „Pierwotne i pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy”.
W Bieszczadach żyją:
-
Niedźwiedź brunatny, wilki i ryś – nieliczne, ale regularnie obserwowane drapieżniki;
-
Żubr – objęty projektem reintrodukcji;
-
liczne ptaki drapieżne, w tym orzeł przedni i bielik;
-
rzadkie węże, m.in. gniewosz plamisty.
Dzięki niewielkiej presji ludzkiej zwierzęta mogą swobodnie przemieszczać się po rozległych obszarach rezerwatu.
UNESCO i ochrona przyrody
Wschodniokarpacki Rezerwat Biosfery obejmuje Bieszczady w Polsce, Park Narodowy Poloniny na Słowacji i Park Narodowy Użański na Ukrainie. Jego całkowita powierzchnia przekracza 2132 km², z czego Bieszczadzki Park Narodowy zajmuje 292 km². Ochrona obejmuje strefy ścisłe (70 % parku), gdzie zakazane jest poruszanie poza wytyczonymi szlakami, co pozwala zachować dziką przyrodę w stanie niezmienionym.
Dziedzictwo kulturowe i historia Czarnych Bieszczadów
Choć dziś Bieszczady kojarzą się przede wszystkim z przyrodą, region ten miał bogatą historię osadnictwa: zamieszkiwały tu Łemkowie i Bojkowie, a po II wojnie światowej wiele polskich wsi zostało wysiedlonych w ramach Akcji „Wisła”. Pozostałości cerkwi, cmentarzy i drewnianej architektury można zobaczyć m.in. w Smolniku czy Wołkowyi.
Szlaki i turystyka – wędrówki ku wolności
Najpopularniejsze szlaki piesze to:
-
Tarnica (10 km pętla z Wołosatego);
-
Muczne – Bukowe Berdo;
-
fragment Europejskiego Szlaku Długodystansowego E8, prowadzący przez Połoninę Wetlińską i Caryńską.
Turystyka rozwija się powoli, ze względu na ograniczenia ochronne; w sezonie letnim schroniska i bacówki oferują proste noclegi i regionalną kuchnię.
Wyzwania i przyszłość regionu
Zmiany klimatyczne, presja turystyczna oraz ryzyko rozbiórki niektórych dawnych cmentarzy wymagają zrównoważonych działań. Zarząd parku i lokalne społeczności współpracują przy programach monitoringu, rewitalizacji szlaków i edukacji ekologicznej, by dzikie ostępy połonin pozostały nietknięte dla przyszłych pokoleń.
Podsumowanie
Tajemnicze Bieszczady to kraina, w której natura rządzi niepodzielnie. Rozległe połoniny, pierwotne lasy bukowe i bogactwo dzikiej fauny tworzą unikalny krajobraz, który od wieków fascynuje poszukiwaczy ciszy i wolności. W sercu tych gór człowiek staje się gościem, zaproszonym do kontemplacji – i jednocześnie strażnikiem tego niezwykłego dziedzictwa.
